Historia miasta

Nazwa miejscowości pojawia się po raz pierwszy w dokumencie wystawionym w r.1298 "in castro nostro Kanth". Przy tym grodzie, nad rzeką Bystrzycą i przy drodze z Wrocławia do Świdnicy i Strzegomia nastąpiła lokalcja miasta w ostatnich latach w.XIII, nie później niż w 1298 r, kiedy pobliski Milin nazwany został w dokumencie "dawnym miastem". Kąty miały zapewne zastąpić nieudaną lokację Milina. W r.1302 wymieniony jest dziedziczny wójt Gerhard. W r. 1321 miasto z przyległościami i zamek zostały przekazane Bernardowi księciu świdnickiemu przez jego brata Bolka I ziębickiego; później są przejściowo własnością Bolka II świdnickiego i Henryka jaworskiego, a po śmierci tego ostatniego w r. 1346 przejęte przez króla czeskiego. Od r.1351 należy do książąt ziębickich. W r.1379 Bolko II ziębicki sprzedaje miasto wraz z zamkiem książętom oleśnickim, w r.1420 Konrad IV oleśnicki, od r.1417biskup wrocławski oddaje je w zastaw kapitule wrocławskiej, katedralnej, za zgodą książąt oleśnickich i króla czeskiego. W latach 1428 i 1432 Kąty zostają splądrowane i zniszczone przez husytów. W r.1447 Konrad Biały Oleśnicki najeżdża miasto i odbiera je kapitule, zwraca je w r.1474, odtąd miasto przechodzi na własność biskupstwa wrocławskiego.

W wielkim pożarze w r.1624 zostaje zniszczonych 165 domów, a także zamek, nigdy odtąd nie odbudowany i ratusz, odbudowany dopiero w w.XIX. Kolejne większe pożary miały miejsce w 1660 i 1752 r. W 2.poł. w.XVIII zabudowa utrzymana była w granicach miasta średniowiecznego: zachowany był pn.-wsch. Odcinek murów miejskich, pierścień fosy, opatrzone wieżami bramy Wrocławska i Świdnicka oraz bezwieżowa brama Zamkowa; wokół rynku i przy głównych ulicach zwarta zabudowa ustawionych szczytowo domów, przeważnie konstrukcji szkieletowej z podcieniami na słupach, jedynie pośrodku rynku zgrupowanie kilku budynków i wolno stojącej wieży ratuszowej. Około r. 1820 zburzone zostały bramy miejskie, w r.1855-6 zasypane fosy. W 2.poł.w.XIX budynki mieszkalne w większości wzniesiono od nowa, jako murowane, mieszczące się jednak na dotychczasowym obszarze. W działaniach wojennych r.1945 zniszczona lub poważnie uszkodzona była prawie połowa budynków miejskich.

Miasto Kąty Wrocławskie ze względu na swoje położenie pełniło rolę ośrodka handlowego. Dzięki urodzajności okolicy od w.XIV rozwijało się tu tkactwo oraz młynarstwo, o czym świadczą liczne młyny w rejonie. W r. 1310 zaczęła działać stacja celna, a od r.1340 odbywał się w okolicy doroczny jarmark.

Zimmermann opisuje (1795), że w r.1610 w kątach mieszkało 1388 ludzi, a w r.1794 910 mieszkańców. Od r.1837 w mieście odbywały się trzy targi bydłem oraz w czwartki targi cotygodniowe.

W mieście funkcjonowało wielu rzemieślników, a wśród nich: 1 cyrulik, 2 piekarzy, 3 białoskórników, 2 garbarzy, 2 gorzelników, 6 płócienników, 2 szklarzy, 4 bednarzy, 1 młynarz, 1 kominiarz, 4 kołodziejów, 1 mydlarz, 3 powroźników, 1 krochmalnik, 1 pończosznik, 4 stolarzy, 15 garncarzy, 2 cieśli, 14 szewców. W roku 1795 miasto było ubezpieczone od pożarów na sumę 28.815 talarów reńskich.

Z opisu miasta w roku 1845 dowiadujemy się, że miasto liczy w tym roku 1691 mieszkańców, w tym 1354 katolików, 326 ewangelików, 11 Żydów. W mieście funkcjonują dwie szkoły-katolicka i ewangelicka, gdzie nauczycieli opłaca się z funduszy króla, urzędu skarbowego i magistratu. Do kąteckich szkół i kościołów uczęszczali także mieszkańcy z okolic miasta. Kąty liczą w połowie w.XIX 144 domy, łącznie z domami na przedmieściach.

W latach 1896-1920 działała w Kątach Wrocławskich fabryka prochu. Dość wcześnie została uruchomiona kolej - r.1843, co wspomagało rozwój regionu.

Nadal utrzymywany był charakter małego miasta, obsługującego rozwinięte zaplecze rolnicze, ze skromnym przemysłem przetwórstwa ziemniaków, młynarskim i metalurgicznym. Administracyjnie Kąty należały od r.1817 do powiatu średzkiego, w latach 1932-1975 do powiatu wrocławskiego.

W wymiarze urbanistycznym Kąty charakteryzują się zachowaniem skali, zasadniczych podziałów i elementów małego miasta książęcego względnie biskupiego , ukształtowanego w średniowieczu. Nie zmieniony pierwotny regularny układ bloków zabudowy w granicach dawnych murów i fos , utrwalonych biegiem ulic oraz ciągami plantów i zieleni. Obszar historycznej zabudowy i mieszczący się pośrodku rynek wydłużone w kierunku od pd.-wsch. na pn.-zach. podporządkowane parze równoległych ulic, stanowiących oś układu i zbiegających się w miejscach dawnych bram na przelotowej drodze Wrocław-Świdnica.

Z prostokątnego rynku wybiega osiem ulic: dwie główne tworzą jego dłuższe pierzeje, w trzech narożnikach dobiegają do nich prostopadle ulice krótsze i węższe; czwarta przecznica odsunięta od narożnika pn.-wsch. ku środkowi rynkowej pierzei, dla stworzenia najkrótszego połączenia z leżącym poza murami zamkiem. Regularny blok środkowy rynku, poza dominująca wieżą ratuszową , obejmuje dwie bryły stanowiące silny akcent stylowy w.XIX: klasycystyczny dawny kościół ewangelicki i ratusz o formach neoromańskich. W panoramie miasta panuje wysoki masyw późnogotyckiego kościoła parafialnego z przysadzistą wieżą - p.w.śś. Piotra i Pawła.

Zwarte zespoły domów mieszkalnych utrwalające średniowieczne ciągi komunikacyjne i podziały na bloki charakteryzują styl 2 połowy XIXw. Ze skromnym, eklektycznym wystrojem fasad. W stosunku do zabudowy sprzed w.XIX zasadniczo został zmieniony wygląd rynkowych i ulicznych pierzei przez wprowadzenie domu ustawionego kalenicowo w miejsce dawnego, z fasadą szczytową.